نظامی گنجوی در کاخ ریاست جمهوری هند

روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران روز بزرگداشت نظامی گنجوی است

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد (۵۳۵ هـ. ق – ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) متخلص به نظامی و نامور حکیم نظامی، شاعر و داستان‌سرای ایرانی و پارسی‌گوی در سده ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات پارسی شناخته شده‌است.  آرامگاه نظامی گنجوی، در حاشیه غربی شهر گنجه در جمهوری آذربایجان  قرار دارد. نظامی در زمرهٔ گویندگان توانای شعر پارسی است، که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوهٔ او بر شعر پارسی نیز در شاعرانِ پس از او آشکارا پیداست. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب) آگاهی گسترده‌ای داشته و این ویژگی از شعر او به روشنی دانسته می‌شود. نظامی شهرت زیادی در تمام سرزمین هایی که با فارسی آشنا بودند داشته است از ترکیه امروز تا هند و بنگلادش و تا سیکیانگ چین.

دربارهٔ زادگاه پدری او اختلاف نظر است.به احتمال زیاد پدر او از منطقه اراک عجم بوده است برخی از منابع او را از اهالی تفرش یا فراهان و برخی او را از طبقه دهقانان (ایرانیان) آران می‌دانند. در رابطه با پدر او، این بیت در لیلی و مجنون را شاهد می‌آورند «دهقان فصیح پارسی‌زاد - از حال عرب چنین کند یاد»  سرآغاز بندهای لیلی و مجنون همه به توضیحی کنایی آراسته‌است و شاعر بالکنایه اشاره می‌کند که این بخش از خود اوست یا در داستان اصلی و به زبان عربی آمده‌است. بیت اول بند ۳۶ از اهمیت به‌سزایی از نظر تاریخ تحقیق در زندگی و آثار نظامی برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیت اجتماعی خود را که «دهقان» بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را «پارسی زاده» می‌نامد، به تصریح بیان داشته و هیچ‌گونه تردیدی در صحت بیت و مطلب نیست و با تحقیق دربارهٔ دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی «پارسی» که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان «پارسی» یا هر دو، گوش‌های از حیات و موقعیت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد.

پدر نظامی (یوسف) به تصریح صریح خود او در «لیلی و مجنون»، پارسی بوده‌است، چنان‌که گوید: دهقان فصیح پارسی زاد /از حال عرب چنین کند یاد. دهقان به معنی یک ایرانی اصیل و مالک زمین‌های کشاورزی‌ست، چنان‌که فردوسی گوید: از ایشان هر آن کس که دهگان بُدند/ ز تخم و نژاد بزرگان بُدند. این تعبیر دهگان، بعدها از باب اطلاق جزء به کلّ به همهٔ ایرانیان اطلاق شده‌است؛ در عین حال، واژهٔ دهقان به معنی «تاریخ‌نگار» هم به کار رفته‌است، چنان‌که تعبیر نظامی که دهقان را به صفت «فصیح» متصف می‌کند، به همین معنی اخیر است و باز در همین معنی فردوسی هم گفته‌است: ز دهقان کنون بشنو این داستان/ که برخواند از گفتهٔ باستان. یا: سراینده دهقان موبد نژاد/ از این داستانم چنین کرد یاد. پس نظامی که خود را «دهقان فصیح پارسی زاد»، معرفی می‌کند، باید هم ایرانی نژاده و اصیل، هم تاریخ‌دان و سخنور و هم صاحب زمین‌های کشاورزی باشد. نقش دهگانان در حفاظت از فرهنگ و تاریخ ایران در عصر اسلامی و نیز در گردآوری خراج و ارسال آن به دولت مرکزی، نیز قابل ذکر است. خلاصه آن‌که خاندان نظامی در گنجه یک خاندان دهگان با آگاهی فرهنگی و تمکّن مادی بوده‌اند. یکی از قرائن این سوابق خانوادگی، آشنایی تاریخی ما با پدر نظامی «مؤید مطرزی» و عمو یا برادر یا عموزاده‌اش به نام قوامی مطرزی از پارسی‌گویان قصیده و غزل سرای آذربایجان است.

نظامی همه عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت به‌سر برد و تنها در سال ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید. نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده‌است، از جمله: فخرالدین بهرامشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرده‌است، اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه خسرو و شیرین به او تقدیم شده‌است، طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در همین منظومه از ایشان نام برده‌است، ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرده‌است.

نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاهی به او در همان شهر منسوب است. در دهه نود خورشیدی، پس از تصمیم دولت تازه تاسیس جمهوری آذربایجان اشعار گنجوی در آرامگاه او که همگی به زبان فارسی هستند، پاک و تخریب شدند

اثر معروف و شاهکار بی‌مانند نظامی، خمسه یا پنج گنج است که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار دارد و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. شاعر بر روی هم رفته سی سال از زندگانی خود را بر سر نظم و تدوین آن‌ها گذاشته‌است. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی است

هفت پیکر- (که آن را بهرام‌نامه و هفت گنبد نیز خوانده‌اند)،  در ۵۱۳۶ بیت، در سرگذشت افسانه‌ای بهرام گور است  و در آن منظومه است در وصف ایران:

 

همه عالم تن است و ایران دل                  نیست گوینده زین قیاس خجل

چونکه ایران دل زمین باشد                      دل ز تن به بود یقین باشد

مینگیز فتنه میفروز کین              خرابی میاور در ایران زمین

تو را ملکی آسوده بی داغ و رنج    مکن ناسپاسی در آن مال و گنج

اشعار  نظامی گنجوی در شبه قاره هند

در شبه قاره هند اشعار نظامی محبوبیت زیادی داشت شاید شهرت او در بین فارس زبانان  و اردو زبانان شبه قاره هند بیشتر به امیر خسرو دهلی برگردد.

نظامی گنجه‌ای، به دلیل سبک سخن‌سرایی و زبان شعر مخصوص به خودش، مورد تقلید بسیاری از شاعران قرار گرفته‌است. از جمله شاعرانی که از آثار نظامی تقلید کرده‌اند به این نام‌ها می‌توان اشاره کرد: امیر خسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، جامی، هاتفی، قاسمی، وحشی، عرفی شیرازی، مکتبی، فیضی فیاضی، اشرف مراغی، آذر بیگدلی، هلالی جغتایی، مولانا هاشمی کرمانی، مولانا نویدی شیرازی و سلمان ساوجی.

امیر خسرو دهلوی خمسه‌اش از خمسه‌های تمام مقلدان نظامی نسبتاً بهتر و برتر است،  و او در اشعارش نظامی را به‌عنوان استادی مسلط به فن ستوده‌است:

نظامی که‌استاد این فن وی است               در این بزمگه شمع روشن وی است

ز ویرانه گنجه شد گنج‌سپنج                    رسانید گنجِ سخن را به پنج

چو خسرو به آن پنج هم‌پنجه شد           وز آن بازوی فکرتش رنجه شد...

مطابق نوشته کتاب سنگ نوشته های پارسی بر بناهای فاخر هند  یا پارسی بر احجار هند  در سالن اشوکا مهمترین سالن کاخ ریاست جمهوری فعلی هند یا راشتراپاتی بهاوان دهلی  اشعار زیبای فارسی نوشته شده و با نقاشی هایی از ایران یا پرشیا مزین شده است از جمله صحنه شکارگاه فتحعلی شاه قاجار و اشعاری از حافظ و خیام و نظامی گنجوی بر سقف و بخشهایی از سالن ترسیم شده است. یک تصویر بزرگ با رنگ و روغن از نظامی گنجوی و یک تصویر بزرگ از بانوی ایرانی نقاشی شده که در دو سوی سالن آشوکا است.

کاخ ریاست جمهوری هند یکی از بزرگترین بناهای دوره استعمار انگلیس یا بریتانیای کبیر است با 130 هکتار وسعت، خانه رسمی رئیس جمهور واقع در غرب پارلمان  بوده و دارای سالن های پذیرش، اتاق ها، دفاتر و همچنین اتاق عمارت است. املاک ریاست جمهوری علاوه بر این شامل باغ های بزرگ ریاست جمهوری، فضاهای باز، محل سکونت محافظان و کارکنان، اصطبل ها، دفاتر خدمات در داخل دیوارهای داخلی هستند و از لحاظ منطقه، این مکان بزرگترین محل اقامت رئیس جمهور در کل پهنه گیتی هست. تصمیم برای ساخت یک محل اقامت در دهلی نو برای فرماندار هند بریتانیا (رئیس جمهور) در دسامبر 1911 میلادی گرفته و سبب شد تا پایتخت هند از شهر کلکته به دهلی نو تغییر مکان دهد تقریبا 4000 هکتار زمین نیز به ساخت خانه مجلس عوام اختصاص داده شد. معمار بریتانیایی ادوین لاندر لوتینز، یکی از اعضای اصلی فرآیند برنامه ریزی شهری و مسئول اولیه معماری کاخ راشتراپاتی بهاوان بود. هنگامیکه چاکراواری رجغپالاچی اولین ساکن این عمارت تاریخی شد، ترجیح داد که در چند اتاق اقامت داشته باشد و آپارتمان هایی را که در آن زمان به سمت میهمان خانه تمایل داشتند را به دیدار با سران دولت اختصاص داد. در 26 ژانویه سال 1950 میلادی که راجندرا پراداد نخستین رئیس جمهور هند مستقل شد، آن را به عنوان خانه رئیس جمهور نامگذاری کرد.

معماری کاخ راشتراپاتی بهاوان، بنایی با شکوه و تاریخی در دهلی نو

کاخ راشتراپاتی بهاوان با چهار طبقه و 340 اتاق در زمینی به مساحت 200000 فوت مربع ساخته شده که برای ساخت آن از 1 میلیارد آجر و 3000 میلیون فوت مربع سنگ با فولاد استفاده شد. طراحی این ساختمان به دوره زمانی ادواردین باروک می رسد، زمانیکه بر استفاده از نقوش کلاسیک سنگین به منظور تأکید بر اقتدار قدرت و امپراطوری پافشاری می شد. مجسمه های فیل ها و مجسمه های چشمه کبرا و همچنین نقاط برجسته در اطراف پایه ستون اصلی ساخته شده و ستون دارای یک تاج متمایل به سمت بالاست که از بخشی تحت عنوان شکوفه لوتوس برنز خارج می شود. جلوی کاخ، در طرف شرق دارای دوازده ستون عظیم بوده که تلفیقی از برگ های آقانوت با چهار زنگ هندوانه که از آن ها آویزان شده، هست. زنگ ها به سبک هندی و بودایی شباهت دارند و این ایده از معبد جین در Moodabidri الهام گرفته شد. در کنار گنبد عظیم ساختمان که از سبک گنبدهای ایرانی تقلید شده است. سالن پرسکا وجود دارد که اکنون به آن آشوکا  Ashoka Hall می گویند یک اتاق مستطیلی با ابعاد 32 × 20 متر و زیباتر از تمام سالن ها بوده و کفپوش چوبی دارد. نقاشی فارسی روی سقف آن، صحنه ای از سفر فتح علی شاه از کشور ایران را نمایش می دهد و اتاق های دولت، اتاق شام دولتی و کتابخانه دولتی در چهار گوشه قرار دارند. باغ های موگول که در پشت همین بنا واقع شده، باغ موگولی یا گورکانی دارای سبک های محوطه سازی گورکانی و انگلیسی و دارای انواع مختلف گل هستند و هر ساله در ماه فوریه برای بازدید به روی عموم مردم باز می شوند.

https://www.flickr.com/photos