درختان مقدس در ایران کهن 

1. درخت سدر

 سدر در قدم اول، شاید ما را به یاد ریشه دینی‌اش در اسلام و واژه سدره المنتهی که در آسمان هفتم جای دارد، بیندازد؛ امّا ریشه‌هایش به قدیم‌ترها برمی‌گردد. حتّی گفته شده این درخت، مسیری از بابل و آشور را تا ایران عصر ساسانی طی کرده است.

این درخت، معمولا در اماکن مقدس یا مناسک آیینی حضور داشته و از همین جا می‌فهمیم که برای مردم مقدس بوده. گفته شده در نظر مردم، سدر هر جا به عمل بیاید و بزرگ شود، مقدس محسوب می‌شود، اگر در بیابان یا سر گذرگاهی هم بروید، از آنجا شخص مقدسی عبور کرده که در مسیرش سدر روییده!

سدر در جشن‌هایی مثل مهرگان هم حضور داشته و جزیی از مراسم به شمار می‌رفته است. شاید تأثیر همین نقش ‌آفرینی بوده که حتّی در جشن‌های امروزی بین مردمان هم گاهی سدر را می‌بینیم؛ مثلا در نواحی آران، راوند، نراق، نیداش و نوش‌آباد، شب 25 بهمن، مراسمی به نام اسفندرعیتی برگزار می‌کنند و سدر هم گوشه‌ای از مراسم، به عنوان بخشی از هدیه، حضور دارد.

نقش درخت سدر در اسلام بسیار پررنگ است و حتّی آیاتی از قرآن، درباره‌اش وجود دارد و به جهت همین اهمیت و تقدسش، حتّی در مراسم تدفین هم از آن استفاده می‌کنند.

عکس از خبرآنلاین

2. درخت انجیر

در نظر مردم، انجیر هم از درختان مقدسی محسوب می‌شود که مضامین مثبت معنوی را با خودبه همراه دارد، مثل: قدرت باردهی و شفابخشی. بنابراین، به تکیه‌گاهی برای شفاعت‌خواهی، روزی‌رسانی و سلامت‌طلبی تبدیل شده است. این درخت حتّی در فرهنگ مردم هندوستان هم به عنوان نماد قدرت، زندگی، زادوولد، جاودانگی و فهم برتر است. این درخت را حتّی در کتب مقدس می‌بینیم. در قرآن حتّی خداوند به آن قسم خورده است! این باور تقدسی در ادیان باعث شده حتّی معجزاتی به این درخت نسبت دهند.

از بین مناطق مختلف ایران، ایلامی‌ها درخت انجیر را بسیار مقدس و بهشتی می‌دانند و معتقدند آن را نباید برید.  

 اگر در دنیای امروز دنبال رد انجیر می‌گردید، می‌توانید نگاهی به آجیل مشکل گشا بیندازید که یکی از اعضایش، انجیر است، زیرا در گذشته معتقد بودند که انجیل باعث رفع حوادث و برآورده شدن حاجات می‌شود. علاوه بر آجیل مشکل گشا، انجیر را در مراسم مختلف ایرانی هم می‌بینیم.

باوری جالب درباره درخت انجیر در میان کشاورزان و باغداران وجود داشته و آن این که اگر روی شاخه انجیری که در زمین است چیزی بنویسید، وقتی به بار می‌نشیند، نوشته‌هایش ظاهر می‌شود. بین گیلانیان این باور رایج بوده که خوابیدن زیر درخت انجیر و گردو هنگام شب، باعث جنی شدن فرد می‌شود، این مسئله، امروز به شکل دیگری بیان می‌شود؛ اینکه شب‌ها درختان دی‌اکسید کربن تولید می‌کنند و خوابیدن زیرشان ضرر دارد.

حالا که درباره درخت انجیر صحبت شد، جا دارد به درخت لور اشاره کنیم که در جزیره کیش و قشم وجود دارد و بسیار اعجاب انگیز است، نام دیگرش، انجیر معابد است و معمولا نزدیکی معابد کاشته می‌شود.

عکس از مهسا صفاری

3. درخت سرو

در تمدن مردم ایران، سرو جایگاه ویژه‌ای دارد. از ادبیات کهن گرفته تا نقش برجسته‌ها هزاران سال پیش، همه و همه نقش پررنگ سرو را به ما نشان می‌دهد. امّا چرا این درخت تا این اندازه معروف شده است؟

ظاهر مخروطی و شکل بته‌جقه‌ای درخت سرو، شبیه آتش است و همین امر باعث می‌شود سرو به نماد آتش مقدّس تبدیل شود. از آنجایی که چوب‌های سرو خوشبو هستند، از بوی مطبوع و ملایمش برای آتششان استفاده می‌کردند. حتّی در میان زرتشتیان روایتی هست که زرتشت این درخت را از بهشت به روی زمین آورده و برایش به نیایش پرداخته! 

درخت سرو معمولا با روشن کردن چراغی زیر آن در شب‌های جمعه و دخیل بستن و نبریدن شاخه‌هایش، تقدیس می‌شده و این آداب از باورهای زرتشتی حتّی تا عصر ما باقی مانده است. مردم از این درخت، حاجت می‌خواهند و معتقدند اگر کسی حتّی یک شاخه از آن را بشکند یا بسوزاند، مجازات می‌شود. 

تا اسم سرو می‌آید، ناخودآگاه یاد سرو ابرکوه میوفتیم که موجودی 4000 هزار ساله است! می‌دانستید این سرو، قدیمی‌ترین موجود زنده در جهان محسوب می‌شود؟! بدون شک یکی از عواملی که این 4000 سال را زنده مانده، تقدسی است که انسان‌ها برایش قائل بودند و از آن حفظ و حراست کرده‌اند. امّا در جای‌جای ایران، سروهای مختلفی هستند که در باور مردم آن خطّه، مقدس محسوب می‌شوند و داستان‌هایی درباره‌شان گفته می‌شود.

سرو ابرکوه

عکس از ایسنا

 

4. درخت خرما

درخت‌خرما را هم در نقش و نگارهای تاریخی می‌بینیم و هم میان صفحات کتب مقدس؛ بعضی گفته‌اند چون حضرت ابراهیم در جایی بزرگ شده که نخلستان‌های فراوان داشته، کتب مقدس به درخت خرما توجه کرده‌اند.امّا با بررسی فرهنگ مردم ایران، می‌بینیم ریشه‌ها چند هزار ساله عمیقی میان مردم دارد و نگاهی با احترام به نخل وجود داشته.

اگر سفری به شهرهای جنوبی ایران داشته‌اید، حتما متوجه شده‌اید که نخل‌ها را بسیار شبیه انسان می‌دانند: نخل جنسیت دارد، قامتش نشانه طول عمرش است، تاج نخل در بالای تنه‌اش را سرش می‌نامند و میوه‌هایش مثل مغز انسان، داخل سرش قرار گرفته. مردم هنوز هم معتقدند نخل‌ها احساس دارند و بریدن برگ‌های سبزش مثل بریدن انگشتان انسان دردناک است.  

نخل و خوشه‌های خرما در بین‌النهرین (عراق امروزی)، نماد حاصلخیزی و باروری محسوب میشده. در بعضی مهرهای هخامنشی هم حتّی درخت خرما را بین سایر نقش‌های نمادین می‌بینیم.

عکس از خبرگزاری مهر

5. درخت انار

می‌گویند انار به دلیل سرسبزی و پردانه‌ بودنش، گیاهی پر برکت و مقدّس شده و نماد باروری هم محسوب میشده است. زرتشتیان از انار در مراسشان استفاده می‌کرده‌اند. گیاه آیینی و مقدس «بَرسَم» که در متون زرتشتی هم می‌بینیم، همین درخت انار است که در آتشکده‌ها کاشته میشد، چون معتقد بودند این درخت، رمز و نشانه باروری و جاودانگی است. بعدتر، در اسلام هم می‌بینیم درخت انار مقدس شمرده می‌شود و میوه انار، از میوه‌های بهشتی به حساب می‌آید.

در باور خراسانی‌ها داریم که اگر کسی شب جمعه انار بخورد و دانه‌ای از آن روی زمین نیوفتد، تا 40 روز شیطان به او نزدیک نمی‌شود؛ این مسئله نشان از همین احترام و دوری از اسراف این میوه ارزشمند دارد و با باور مردم آن روزگار، مطرح شده است.

ما بیشتر از همه، انار را در مراسم شب چله (شب یلدا) دیده‌ایم، زیرا در گذشته معتقد بودند خوردن انار، انسان را از گزند ناخوشی‌ها، تب و جانوران موذی در امان نگه می‌دارد. 

شاخه‌های درخت انار علاوه بر آنچه گفته شد، در خوان‌های نوروزی و جشن مهرگان هم حضور می‌یافت. هنوز هم در میان بعضی اقوام رسم است، تعدادی از دانه‌های انار را بر سر سفره هفت‌سین می‌گذارند، این کار نشان از همین تقدس دارد.

امّا جالب است بدانید، علاوه بر ویژگی‌هایی که برای انار گفتیم، درخت انار و میوه‌اش در باور مردم گذشته، نیروهای رازگونه و ماوراءالطبیعی هم داشته است و به عنوان گیاهی جادویی و دورکننده نیروهای پلید هم محسوب میشده است. 

 

 

گر چه ما سال‌ها از باور‌های مردم گذشته فاصله گرفته‌ایم و شاید بعضی عقایدشان را درک نکنیم، امّا حس طبیعت ‌و ارتباطشان با طبیعت بسیار تحسین‌برانگیز است. بد نیست پیش از آنکه در میان انبوهی از آلودگی و ساختمان دفن شویم، کمی به ریشه‌هایمان که 

سرشار از عشق به طبیعت و حفظ آن بود، بازگردیم.

درخت تاقوک . تقوک - تاگوگ